7 valkuilen die leiden tot verkeerde besluitvorming


5 november 2015 / bestuur besluitvorming

Goede besluitvorming is alleen mogelijk met de juiste houding en gedrag van mensen en hier zit vaak de crux. In dit artikel daarom 7 gedragsmatige effecten die ons menselijk brein negatief beïnvloeden en daarom kunnen leiden tot het nemen van verkeerde beslissingen (hoe goed uw besluitvormingsproces ook in elkaar zit).

 

De valkuilen

  1. Ten koste van alles de lieve vrede bewaren – Groupthink
  2. Het blindelings volgen van de rest – Herd behavior
  3. Slecht onthouden van de “middelste” argumenten - Serial position effect
  4. Verblind worden door eerdere investeringen - Escalation of commitment
  5. Het sneller vergeten van negatieve ervaringen - Fading affect bias
  6. Het overschatten van jezelf - Overconfidence effect
  7. Beïnvloed worden door presentatie van feiten - Framing effect

 

De risico's van besluitvorming in een groep

risico-bct-webHet nemen van belangrijke beslissingen is vaak een groepsproces. Het betrekken van verschillende mensen bij een beslissing heeft tal van voordelen. Zo kunt u bijvoorbeeld gebruik maken van andermans expertise, een brainstorm kan leiden tot nieuwe inzichten, ga zo maar verder. Maar beslissingen nemen in een groep kent verschillende valkuilen. Zo kan een groep van zeer bekwame personen toch komen tot verkeerde besluitvorming. De eerste twee valkuilen gaan dan ook over het effect van andere mensen op uw beslissingen.

 

1. Ten koste van alles de lieve vrede bewaren - Groupthink

Groepsdenken komt voor wanneer een groep mensen de harmonie binnen de groep willen bewaren. Het komt vaak voor bij een groep mensen die voor langere tijd nauw met elkaar samenwerken en hierdoor een hechte groep vormen. Wat er fout gaat is dat het vormen van één unanieme mening belangrijker wordt dan rationeel denken. Er is niet genoeg ruimte meer om kritisch te kunnen denken.  Mensen binnen de groep kiezen ervoor om conflicten uit de weg te gaan. Het gevaar hiervan is dat feiten niet boven water komen of dat alternatieve zienswijzen niet worden belicht.

 

2. Het blindelings volgen van de rest – Herd behavior

Naast het bewaren van de lieve vrede (tegen beter weten in) is er nog een nadeel in de sociale sfeer. Dit is het effect dat wij mensen graag beslissingen nemen die andere al genomen hebben. Dit wordt kuddegedrag genoemd.

Een simpel voorbeeld hierbij is dat van een straat met twee restaurants. Aan het begin van de avond zijn ze beide leeg, maar zodra een eerste stel (misschien wel willekeurig) heeft gekozen om bij A of B te gaan zitten oogt dat restaurant voor voorbijgangers aantrekkelijker want er zijn al klanten. Dit effect kan zo sterk zijn dat mensen zelfs hun eigen wensen, voorkeuren en informatie aan de kant schuiven en zo de verkeerde beslissing kunnen nemen.

 

3. Slecht onthouden van de “middelste” argumenten - Serial position effect

Het serial position effect houdt in dat mensen de eerste en laatste feiten en argumenten beter onthouden dan de zaken in het midden. Hierdoor laten ze de eerste en laatste argumenten en feiten zwaarder wegen bij een beslissing wat leidt tot een suboptimaal besluit. Deze theorie is bewezen door middel van onderzoek waarbij mensen werden gevraagd om een lijst van items te onthouden en later op te noemen. Veel mensen hebben de neiging om te beginnen met het opnoemen van de laatste items, maar ook de eerst genoemde items worden beter onthouden.

 

4. Verblind worden door eerdere investeringen - Escalation of commitment

verblind-bctDeze valkuil kan erg gevaarlijk zijn! Wanneer er al een bepaalde investering is gedaan (tijd, energie, geld etc.) in een eerder besluit, dan zijn mensen eerder geneigd bij dit besluit te blijven, zelfs wanneer er nieuwe feiten aan het licht komen die ervoor zorgen dat het eerdere besluit eigenlijk heroverwogen moet worden.

 

In de psychologie  en sociologie wordt de term ‘commitment bias’ gebruikt om aan te geven dat mensen irrationele beslissingen kunnen nemen om een eerdere rationele beslissing te rechtvaardigen. Dit effect komt voor bij projecten in organisaties, maar ook bij beleggers en zelf in het leger (ten koste van mensenlevens!).

 

5. Het sneller vergeten van negatieve ervaringen - Fading affect bias

Dit effect is vrij simpel; mensen zijn geneigd om informatie die geassocieerd is met negatieve emoties eerder te vergeten dan informatie die gepaard gaat met positieve informatie. Met andere woorden we vergeten belangrijke informatie bij negatieve ervaringen sneller dan de informatie die we krijgen bij positieve ervaringen. De oorzaak ligt volgens veel psychologen in het feit dat het voor gezonde mensen belangrijk is om een positief zelfbeeld te hebben. Dit wordt bewezen omdat mensen met een depressie juist een omgekeerd beeld laat zien: zij onthouden juist de informatie beter die gepaard gaat met negatieve emoties.

 

6. Het overschatten van jezelf - Overconfidence effect

Veel mensen overschatten zichzelf. Ze overschatten hun prestaties: zowel hun werkelijke prestaties, als hun prestaties ten opzichte van anderen. Een dergelijke overschatting kan leiden tot het maken van de verkeerde keuzes. Het kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat iemand zelfstandig een keuze maakt terwijl hij of zij beter af was geweest bij het raadplegen van een expert.

 

7. Beïnvloed worden door presentatie van feiten - Framing effect

risico-bctUit diverse onderzoeken blijkt dat besluitvorming sterk te beïnvloeden is door de presentatie van feiten. Mensen hebben de neiging om risico te vermijden wanneer feiten op een positieve manier worden gepresenteerd, maar ze zoeken risico’s juist op wanneer diezelfde feiten op een negatieve manier worden gepresenteerd.

 

 

 

Bijvoorbeeld:

  • Er is 70% kans dat onze klanten / burgers tevreden zijn als we de dienstverlening gelijk houden.
  • Er is 30% kans op ontevreden klanten / burgers als we de dienstverlening niet aanpassen.

 

In het eerste scenario zullen mensen eerder geneigd zijn om risico’s te vermijden en dus de dienstverlening niet aan te passen. In het tweede scenario zullen meer mensen wel het risico opzoeken vanwege de negatieve manier van het presenteren van de feiten en daarom zullen zij eerder geneigd zijn om de dienstverlening wel aan te passen.

 

En nu?

Het helemaal vermijden van deze valkuilen is natuurlijk niet mogelijk. We blijven mensen, geen robots of computers. Het voorkomen van bovenstaande punten is dan ook niet eenvoudig. Maar de bewustwording dat menselijk gedrag een serieuze risicofactor kan zijn, is de belangrijkste stap is richting een robuuste(re) besluitvorming!